1. Xác định rõ khái niệm viên chức
Nếu như Pháp lệnh cán bộ, công chức trước đây, hiện đã hết hiệu lực, chưa quy định rõ thế nào là “cán bộ”, “công chức”, “viên chức” hay Luật Cán bộ, công chức năm 2008 mới chỉ phân định cán bộ và công chức làm việc trong các cơ quan Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, trong bộ máy lãnh đạo, quản lý các đơn vị sự nghiệp công lập mà không điều chỉnh đối với đội ngũ viên chức làm việc trong các đơn vị sự nghiệp công lập.
Luật viên chức hiện nay đã xác định rõ: “Viên chức là công dân Việt Nam được tuyển dụng, làm việc trong đơn vị sự nghiệp công lập theo chế độ hợp đồng, gắn với vị trí việc làm và chuyên môn, nghiệp vụ, hưởng lương từ Ngân sách nhà nước và các nguồn thu sự nghiệp khác theo quy định của pháp luật”.
2. Thống nhất cách hiểu về đơn vị sự nghiệp công lập
Nhằm thống nhất với Luật quản lý, sử dụng tài sản nhà nước được Quốc hội ban hành ngày 03 tháng 6 năm 2008, Luật đã phân chia đơn vị sự nghiệp công lập thành 2 loại: đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ về tài chính và đơn vị sự nghiệp công lập chưa tự chủ về tài chính, đồng thời quy định về Hội đồng quản lý thuộc cơ cấu tổ chức quản lý hoạt động của đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ về tài chính (Điều 7).
3. Quy định các nguyên tắc cơ bản trong hoạt động nghề nghiệp của viên chức; các nguyên tắc quản lý viên chức
So với các quy định trước đây, viên chức làm việc trong các lĩnh vực như giáo dục, y tế, khoa học... đều có chức danh nghề nghiệp riêng, tuy nhiên, thực tế cho thấy, chức danh nghề nghiệp này lại được dùng để quy định thành các “ngạch” như đối với công chức. Chính vì vậy, Luật quy định về “chức danh nghề nghiệp” thay thế cho quy định về “ngạch” trong quản lý viên chức.
4. Hoàn thiện và bổ sung các quyền, nghĩa vụ của viên chức
Viên chức là người làm việc trong các đơn vị, tổ chức sự nghiệp của Nhà nước. Do đó, các quyền và nghĩa vụ của viên chức cũng có những nội dung quy định chung, giống như cán bộ, công chức. Bên cạnh đó, do tính chất, đặc điểm hoạt động lao động của viên chức là hoạt động mang tính chuyên môn nghiệp vụ, nên Luật đã quy định các quyền của viên chức theo hướng mở hơn so với cán bộ, công chức, tạo điều kiện để viên chức có thể phát huy tài năng, sức sáng tạo, khả năng cống hiến trong điều kiện cơ chế thị trường hiện nay.
Luật quy định chuyển tiếp đối với viên chức được tuyển dụng trước ngày 01 tháng 07 năm 2003 có các quyền, nghĩa vụ và được quản lý như viên chức làm việc theo hợp đồng làm việc không xác định thời hạn theo quy định của Luật này. Đơn vị sự nghiệp công lập có trách nhiệm hoàn tất các thủ tục để bảo đảm các quyền lợi, chế độ chính sách về ổn định việc làm, chế độ tiền lương và các quyền lợi khác mà viên chức đang hưởng. Viên chức được tuyển dụng từ ngày 01 tháng 07 năm 2003 đến ngày Luật này có hiệu lực tiếp tục thực hiện hợp đồng làm việc đã ký kết với đơn vị sự nghiệp công lập, có các quyền, nghĩa vụ và được quản lý theo quy định của Luật Viên chức.
5. Đổi mới cơ chế và nội dung quản lý viên chức trên cơ sở vị trí việc làm, tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp và hợp đồng làm việc
Quy định theo hướng thống nhất quản lý nhà nước về đội ngũ viên chức, đồng thời đẩy mạnh phân công, phân cấp quản lý viên chức, ưu tiên người có tài năng trong tuyển dụng viên chức. Việc tuyển dụng được thực hiện thông qua các hình thức thi tuyển, xét tuyển hoặc kết hợp giữa thi tuyển và xét tuyển, gắn với thẩm quyền của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập. Đặc biệt, người Việt Nam định cư ở nước ngoài nhưng chưa thôi quốc tịch Việt Nam, nếu đủ các tiêu chuẩn, điều kiện do Chính phủ quy định cũng được đăng ký dự tuyển vào viên chức.
6. Các vấn đề về hợp đồng
Luật đã quy định các vấn đề cơ bản liên quan đến hợp đồng làm việc như phân loại hợp đồng làm việc; việc áp dụng hợp đồng làm việc, nội dung của hợp đồng làm việc; chế độ thử việc, ký kết hợp đồng làm việc, ký kết tiếp, tạm hoãn và chấm dứt hợp đồng làm việc; giải quyết khi có tranh chấp về hợp đồng làm việc. Viên chức có 2 năm liên tiếp không hoàn thành nhiệm vụ thì người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập được đơn phương chấm dứt hợp đồng làm việc và giải quyết cho thôi việc theo quy định.
7. Về khen thưởng, kỷ luật và xử lý vi phạm
Viên chức có thành tích và cống hiến, ngoài việc được khen thưởng theo quy định của pháp luật về khen thưởng, được xét nâng lương trước thời hạn, nâng lương vượt bậc. Đối với xử lý các vi phạm của viên chức, ngoài 6 hình thức kỷ luật: khiển trách, cảnh cáo, hạ bậc lương, giáng chức, cách chức và buộc chấm dứt hợp đồng làm việc, viên chức bị kỷ luật còn có thể bị hạn chế thực hiện hoạt động nghề nghiệp theo quy định của các cơ quan quản lý nhà nước về lĩnh vực ngành, nghề hoạt động của viên chức.
8. Về hiệu lực thi hành
Điều 61 của Luật xác định thời điểm có hiệu lực của Luật là kể từ ngày 01 tháng 01 năm 2012. Việc xác định như vậy là nhằm bảo đảm thời gian cho Chính phủ quy định chi tiết các điều, khoản được giao trong Luật Viên chức và hướng dẫn thi hành các nội dung cần thiết khác của Luật Viên chức để đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước.